دکتر حسین گودرزی پور

روش ارزش‌گذاری کارت امتیازدهی (Scorecard)، یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای ارزش‌گذاری استارتاپ‌هایی است که در مراحل اولیه عمر خود هستند و هنوز به درآمدزایی نرسیده‌اند (Pre-revenue startups). با توجه به کیفی بودن روش و نیز مرحله‌ی استارتاپ، کارت امتیازدهی از روش‌های محبوب نزد سرمایه‌گذاران فرشته (Angel investors) است. خروجی این روش ارزش‌گذاری، ارزش پیش از جذب سرمایه استارتاپ (Pre-money valuation) را مشخص می‌کند.

روش کارت امتیازدهی به نام مبدع آن آقای بیل پین (Bill Payne) نیز شناخته می‌شود. در این روش سرمایه‌گذاران بر اساس معیارهای کیفی که در ادامه بیشتر به آنها پرداخته می‌شود، به استارتاپ امتیاز می‌دهند و در نهایت با توجه به امتیاز استارتاپ و میانگین ارزش استارتاپ‌ها در آن صنعت، ارزش استارتاپ به دست می‌آید.

در تقسیم‌بندی کلی که برای روش‌های ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها وجود دارد، این روش را می‌توان جزو روش‌های کیفی و شهودی برای ارزش‌گذاری استارتاپ به حساب آورد. در این روش با در نظر گرفتن میانگین ارزش استارتاپ‌های مشابه (از منظر صنعت، مرحله توسعه‌یافتگی، منطقه جغرافیایی و … ) و امتیاز استارتاپ، ارزش‌گذاری انجام می‌شود.

مراحل اصلی ارزش گذاری استارتاپ با روش کارت امتیازدهی

مراحل اصلی برای ارزش‌گذاری با روش کارت امتیازدهی به شرح زیر است:

1. تعیین میانگین ارزش پیش از جذب سرمایه استارتاپ‌های مشابه به عنوان مبنای مقایسه
2. تعیین فاکتورهای مقایسه و وزن‌دهی به آنها بر اساس اهمیت هریک
3. امتیازدهی به استارتاپ در هر یک از فاکتورها و تعیین امتیاز نهایی استارتاپ
4. محاسبه ارزش استارتاپ

در ادامه جزئیات هر مرحله بیان می‌شود.

۱. تعیین میانگین ارزش پیش از جذب سرمایه استارتاپ‌های مشابه به عنوان مبنای مقایسه

در اولین گام برای ارزش‌گذاری استارتاپ با روش Scorecard باید میانگین ارزش استارتاپ‌های مشابه را محاسبه نمود. ارزش قبل از جذب سرمایه استارتاپ‌ها قبل از درآمدزایی در اقتصادها و محیط‌های رقابتی مختلف با هم متفاوت است اما در اکثر مناطق ارزش آنها در بخش‌های مختلف صنعت به هم نزدیک است. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ در آمریکا صورت گرفته است، ارزش پیش از جذب سرمایه استارتاپ‌ها قبل از درآمدزایی به طور متوسط ۲.۱ میلیون دلار بوده است.

برای استفاده از روش ارزش‌گذاری کارت امتیازدهی در اکوسیستم ایران لازم است میانگین ارزش استارتاپ‌های داخلی را به دست آورد. اما با توجه به نابالغ بودن اکوسیستم استارتاپی ایران، تعداد معاملات کم و عدم افشای اطلاعات سرمایه‌گذاری‌های موجود، به دست آوردن عددی که بتواند به خوبی میانگین ارزش استارتاپ‌ها را نشان دهد دشوار است.

میانگین ارزش استارتاپ‌ها پیش از مرحله شتاب‌دهی (pre-acceleration):

منظور از مرحله پیش‌شتاب‌دهی، زمانی است که یک استارتاپ برای آغاز فعالیت خود وارد شتاب‌دهنده می‌شود. البته با توجه به اینکه استارتاپ‌ها می‌توانند بیرون از شتاب‌دهنده و به صورت مستقل نیز فعالیت خود را آغاز کنند، این مرحله را می‌توان به زمانی که تنها یک تیم، ایده و محصول اولیه وجود دارد نسبت داد.

بر اساس گزارش انجمن سرمایه‌گذاران خطرپذیر و برخی از شتاب‌دهنده‌های فعال، در سال ۹۶ میانگین ارزش محاسبه شده برای استارتاپ‌های قبل از شتاب‌دهی، ۳۶۰ میلیون تومان بوده است.

میانگین ارزش استارتاپ‌ها پس از مرحله شتاب‌دهی (post-acceleration):

مرحله پس از شتاب‌دهی زمانی است که استارتاپ چرخه‌ی شتاب‌دهی خود را طی کرده است و آماده‌ی دریافت اولین دور جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران خطرپذیر است. این مرحله را می‌توان معادل با مرحله‌ی بذری (Seed-stage) در نظر گرفت. بر اساس پژوهشی که در زمستان ۹۶ از ۱۱ سرمایه‌گذار فعال در آن مقطع زمانی انجام شده اطلاعات زیر در مورد ارزش استارتاپ‌ها در مرحله‌ی بذری به دست آمده است:

کف ارزش پیش از جذب سرمایه(میلیون تومان)	789
سقف ارزش پیش از جذب سرمایه(میلیون تومان)	1163
میانگین ارزش پیش از جذب سرمایه(میلیون تومان)	957
میانهارزش پیش از جذب سرمایه(میلیون تومان)	1000

همانطور که در جدول فوق آورده شده است میانگین ارزش پیش از جذب سرمایه استارتاپ‌ها در مرحله‌ی بذری تقریبا یک میلیارد تومان است. برای ارزش گذاری با روش کارت امتیازدهی اعداد بیان شده را می‌توان بر اساس اطلاعات جدید به روز رسانی نمود.

۲. تعیین فاکتورهای مقایسه و وزن‌دهی به آنها بر اساس اهمیت هریک

گام بعدی در ارزش‌گذاری استارتاپ با استفاده از روش کارت امتیازدهی این است که استارتاپ مورد نظر را بر اساس ادراکی که از بازار وجود دارد با استارتاپ‌های مشابه مقایسه نمود. فاکتورهای اصلی مقایسه که توسط آقای بیل پین ارائه شده اند به شرح زیر است:

فاکتورهای مقایسه	وزن
توانایی بنیان گذاران و تیم مدیریتی	0-30%
اندازه فرصت	0-25%
محصول و تکنولوژی	0-15%
محیط رقابتی	0-10%
شراکت های استراتژیک در بازاریابی و فروش	0-10%
نیاز به جذب سرمایه مجدد	0-5%
سایر عوامل	0-5%

در جدول فوق فاکتورهایی که وزن بالاتری دارند، نقش بیشتری در تعیین ارزش استارتاپ خواهند داشت.

همانطور که در جدول فوق مشخص است وزن بیشتری به تیم اختصاص داده شده است. این موضوع به خوبی بیانگر اهمیت تیم خوب در ارزش‌گذاری یک استارتاپ است. تیم خوب می‌تواند یک ایده‌ی بد را تبدیل به ایده‌ی خوب نموده و آن را اجرا نماید. در صورتی که برعکس آن صادق نیست و ایده‌ی خوب بدون وجود یک تیم خوب قابل اجرا شدن نیست.

برای استفاده از این روش در اکوسیستم ایران، لازم است وزن فاکتورها را بر اساس شرایط ایران تعدیل نمود. بر اساس پژوهش انجام شده و پرسش از سرمایه‌گذاران خطرپذیر، یکی از ریشه‌های اصلی شکست استارتاپ‌ها نداشتن تیم خوب است. در این نظرسنجی ۷۳ درصد سرمایه‌گذاران معتقد بودند که بی‌تجربگی و ضعف مدیریت در مدیران تیم‌های استارتاپی از علل اصلی عدم موفقیت استارتاپ‌ها محسوب می‌شود. بنابراین لازم است وزنی که به تیم مدیریتی داده می‌شود افزایش یابد. در جدول زیر وزن ‌پیشنهادی برای هر عامل در فضای استارتاپی ایران ارائه شده است.

فاکتورهای مقایسه	وزن
توانایی بنیان گذاران و تیم مدیریتی	40%
اندازه فرصت	25%
محصول و تکنولوژی	10%
محیط رقابتی	10%
شراکت های استراتژیک در بازاریابی و فروش	10%
نیاز به جذب سرمایه مجدد	5%
جمع	100%

۳. امتیازدهی به استارتاپ در هر یک از فاکتورها و تعیین امتیاز نهایی استارتاپ

در بخش قبلی فاکتورهای اصلی برای مقایسه استارتاپ با استارتاپ‌های مشابه بیان شد. اما نکته‌ی کلیدی در استفاده از این روش، امتیازدهی به هر یک از فاکتورها است. هرچه فرد ارزش‌گذار با استارتاپ‌های بیشتری در ارتباط باشد و تجربه‌ی بیشتری در ارزش‌گذاری داشته باشد، دقت امتیازدهی وی بالاتر می‌رود. همچنین به منظور امتیازدهی دقیق‌تر، آقای بیل‌پین یک فایل تکمیلی نیز ارائه کرده است که در آن هریک از فاکتورهای کارت امتیازدهی به صورت کیفی تشریح شده است و زیر فاکتورهای هر عامل مشخص شده است. در ادامه نحوه‌ی امتیازدهی در هر بخش بر اساس وضعیت استارتاپ آورده شده است.

الف – تیم

ب – بازار و اندازه فرصت

پ – محصول و مالکیت فکری

ت – محیط رقابتی

ث – بازاریابی، فروش و شرکای تجاری

ج – نیاز استارتاپ به جذب سرمایه مجدد

در جداول ارائه شده نمرات که از “- – -” تا “+++” می‌توانند تغییر کنند امتیاز هر بخش را مشخص می‌کنند. در نهایت مجموع امتیازات، که از حاصل‌ضرب امتیاز هر فاکتور در وزن آن به دست می‌آید به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا با مقایسه‌ی استارتاپ‌ با میانگین صنعت در مورد ارزش‌گذاری استارتاپ تصمیم بگیرند.

۴. محاسبه ارزش استارتاپ

در مرحله‌ی آخر با استفاده از فرمول زیر و داده‌هایی که در بخش قبلی به دست آمد می‌توان ارزش استارتاپ را محاسبه نمود.

• ارزش استارتاپ = مجموع امتیازات استارتاپ * میانگین ارزش استارتاپ‌های مشابه

به عنوان مثال اگر میانگین ارزش استارتاپ‌ها معادل یک میلیارد تومان باشد و بر اساس امتیازدهی به فاکتورهای مختلف، استارتاپ مورد بررسی به طور متوسط ۲۰% بهتر از متوسط باشد (یعنی امتیاز آن معادل ۱.۲ یا ۱۲۰% به دست بیاید) در این صورت ارزش استارتاپ معادل ۱.۲ میلیارد تومان برآورد می‌شود.

منابع:

www.spiceroutefinance.com

www.charkhacademy.com

www.startupsventurecapital.com